Ο Αριστοτέλης στο Λύκειο

του Γεράσιμου Βώκου, καθηγητή Φιλοσοφίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

 Όταν ο Αριστοτέλης έφθασε στην Αθήνα ήταν περίπου δεκαεπτά ετών...
 ο Αριστοτέλης επιλέγει τον Πλάτωνα ενώ θα μπορούσε να προτιμήσει τον Ισοκράτη. Γιατί την εποχή εκείνη όσοι νέοι θέλουν να μορφωθούν, έχουν να διαλέξουν ανάμεσα στον Πλάτωνα και στον Ισοκράτη, δηλαδή ανάμεσα σε δύο αντίπαλες αντιλήψεις για την παιδεία και την εκπαίδευση... 

Ο Πλάτων... Η κατοχή της αλήθειας αποτελεί, για τον Πλάτωνα, το αδιαφιλονίκητο κριτήριο με το οποίο ορίζεται ο πραγματικός ρήτορας σε αντίθεση με τον σοφιστή, ο πραγματικός γιατρός και, βεβαίως, ο πραγματικός φιλόσοφος. Από τη σκοπιά αυτή, η παιδεία και η εκπαίδευση έχουν καθολικό χαρακτήρα, ανεξάρτητο από την περιοχή της ανθρώπινης δραστηριότητας στην οποία εφαρμόζονται, και ο χαρακτήρας αυτός συνίσταται στην κατοχή της πραγματικής επιστήμης. Από το προηγούμενο σχήμα δεν εξαιρείται ­ το αντίθετο μάλιστα! ­ η πολιτική, γιατί ο πραγματικός πολιτικός ανήρ είναι αυτός που κατέχει την πολιτική επιστήμη. Κατά συνέπεια, η πλατωνική παιδαγωγική αδιαφορεί για τις συνταγές της επιτυχίας και ρυθμίζεται από τον κανόνα της αλήθειας· από 'δώ και η ευθυγράμμιση της γνώσης με τη γεωμετρική αυστηρότητα, η οποία αποκαλύπτει ότι η αρετή προϋποθέτει, αν δεν ταυτίζεται με αυτήν, τη γνώση του Αγαθού, απελευθερώνοντας την ψυχή από την απαιδευσία, που είναι το χειρότερο κακό.

...

Αν από την Ακαδημία περάσουμε στη σχολή του Ισοκράτη, το σκηνικό αλλάζει.
Ο Ισοκράτης δεν είναι φιλόσοφος, παρ' όλο που διεκδικεί για τον εαυτό του και το κύρος και την τιμή του τίτλου· είναι δάσκαλος ρητορικής, ο πραγματικός δημιουργός του επιδεικτικού λόγου, τον οποίο καθιστά όργανο για την πολιτική δράση: το μέσον που πρέπει να έχει στη διάθεσή του ο πολιτικός ώστε να μπορέσει να διαδώσει τις ιδέες του και να επιδράσει αποτελεσματικά στους συγχρόνους του. Οι στόχοι της εκπαίδευσης και της παιδείας για τον Ισοκράτη είναι άμεσοι και πρακτικοί: πρέπει να εφοδιάσουν τον πολίτη με τη χρήσιμη εκείνη γνώση που είναι απαραίτητη στη διακυβέρνηση της πόλης, εδώ και τώρα.
Το εκπαιδευτικό σύστημά του δεν θεμελιώνεται στην αλήθεια αλλά στις αρετές του λόγου και της ομιλίας, στο ευ λέγειν. Στην προοπτική αυτή, υπέρτατη τέχνη είναι η ρητορική, την οποία ο Ισοκράτης αρνείται κατηγορηματικά να υποτάξει στη φιλοσοφία και στη διαλεκτική μέθοδο, ειρωνευόμενος μάλιστα αυτούς που ασχολούνται ακόμη με τη φιλοσοφία ενώ βρίσκονται σε ώριμη ηλικία.

Η επιτυχία του Ισοκράτη ήταν πραγματική και οφείλεται ίσως στο γεγονός ότι ο τελευταίος αρνείται, έστω και για μία στιγμή, να εγκαταλείψει τον ορίζοντα της καθημερινής ζωής και της πρακτικής αποτελεσματικότητας.

Ενώ ο Πλάτων υπερασπίζεται την ανάγκη ενός μεγάλου και δυσβάστακτου κύκλου σπουδών, τόσο στο πρακτικό επίπεδο των μαθημάτων που διδάσκονται στην Ακαδημία όσο και στο θεωρητικό επίπεδο του εκπαιδευτικού προγράμματος που επεξεργάζεται στους Διαλόγους, ο Ισοκράτης, πρακτικότερος όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, υποστηρίζει ότι ο πραγματικά καλλιεργημένος άνθρωπος, ο πεπαιδευμένος, είναι αυτός που μπορεί να πετύχει την ορθή λύση, αυτήν δηλαδή που συμπλέει με τη συγκυρία, γιατί έχει μάθει να οικειοποιείται και να χειρίζεται τη σωστή γνώμη, τη δόξα.

Αυτές ήταν σε γενικές γραμμές, και σίγουρα σχηματοποιημένες, οι εκπαιδευτικές επιλογές του Αριστοτέλη.

Διαλέγοντας τον Πλάτωνα, μπορούμε να εικάσουμε ότι ο νεαρός σπουδαστής συμμερίζεται την περιφρόνηση του δασκάλου για τη ρηχή σκέψη του Ισοκράτη, καθώς και για τη ζωηρή τάση του τελευταίου να ενδιαφέρεται περισσότερο για τη ρητορική επιτυχία παρά για την αναζήτηση της αλήθειας.

...

Είκοσι χρόνια έμεινε ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία και αφιερώθηκε στην έρευνα και στη διδασκαλία, για την οποία έχουμε έμμεσες πληροφορίες από ορισμένα κείμενά του.  ... Το 348-347 π.Χ. ο Σπεύσιππος διαδέχεται τον Πλάτωνα στη διεύθυνση της Ακαδημίας.
Ο Αριστοτέλης αποχωρεί από τη Σχολή και αναχωρεί από την Αθήνα, στην οποία επιστρέφει δώδεκα χρόνια αργότερα. Μισθώνει ορισμένα οικήματα, γιατί ως ξένος δεν είχε δικαίωμα να τα αγοράσει, στον χώρο του δημόσιου γυμναστηρίου και του Αλσους που ήταν αφιερωμένο στον Λύκειο Απόλλωνα και ξεκινά τη διδασκαλία του.

...

Εικάζουμε πως η σχολή ήταν οργανωμένη λίγο - πολύ στα πρότυπα της Ακαδημίας, παρ' όλο που, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, ο Αριστοτέλης είχε επιβάλει έναν κανονισμό που όριζε στους μαθητές να διοικούν με τη σειρά επί δέκα ημέρες ο καθένας χωρίς να μπορούμε να γίνουμε σαφέστεροι ως προς τον χαρακτήρα αυτής της «διοίκησης». Γνωρίζουμε όμως καλά ότι ο Αριστοτέλης συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό χειρογράφων στο Λύκειο, δημιουργώντας έτσι σημαντική βιβλιοθήκη, καθώς και ένα μουσείο αντικειμένων, για να εξηγεί με παραδείγματα τα μαθήματά του της φυσικής ιστορίας.

Περίπου δεκατρία χρόνια δίδαξε ο Αριστοτέλης στο Λύκειο και μετά την αναχώρησή του στη Χαλκίδα, όπου και πέθανε, τη διεύθυνση της Σχολής ανέλαβε ο Θεόφραστος. Οι σπουδαστές φτάνουν τις δύο χιλιάδες, αριθμός υπερβολικός, που θέλει να επισημάνει, προφανώς με διαφημιστική διάθεση, τη μεγάλη απήχηση του Λυκείου στις τάξεις των μορφωμένων Ελλήνων. Τον διαδέχεται ο Στράτων, το 287 π.Χ., ο οποίος παραδίδει στον Λύκωνα, που παραμένει σχολάρχης ως το 225 π.Χ. Με τον τελευταίο το κύρος της Σχολής μειώνεται αισθητά και ο αριθμός των μαθητών φτάνει σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο. Τελευταίος σημαντικός σχολάρχης είναι ο ρήτωρ Κριτόλαος, που πεθαίνει το 143 π.Χ. Τέλος, το Λύκειο καταστρέφεται το 86 π.Χ. από τον Σύλλα, ο οποίος χρειάζεται επειγόντως ξυλεία για την κατασκευή πολιορκητικών μηχανών...

ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 26 Ιανουαρίου 1997
Ολοκληρο το αρθρό εδω http://spoudasterion.pblogs.gr/tags/gerasimos-bokos-gr.html


........................................

Η τέχνη της καταστροφής
Του Γεράσιμου Βώκου

Μόνο όταν ένας πολιτισμός βρίσκεται σε σταθερή ενεργητική πορεία, όταν τα βήματά του αφήνουν βαρύ το ίχνος τους στη γη, διαθέτει τους μηχανισμούς εκείνους που επιτρέπουν την αυτορρύθμιση των ορίων στο εσωτερικό του.

Η ρύθμιση των ορίων γίνεται υποκειμενική υπόθεση, όπου ο καθένας, ανάλογα με την κοινωνική, οικονομική και κοινωνική του ισχύ, μπορεί να θεωρήσει τον εαυτό του ρυθμιστή.

 Στις μέρες μας, υπερβαίνοντας τα όρια του ευτελούς, ζούμε την αντίστροφη τεχνική: νεκρώνουμε το ζωντανό, πνίγουμε το ωραίο και πασπαλίζουμε με χρυσόσκονη το φτηνό. Είναι κι αυτό κάποιου είδους τέχνη.