Φρόνηση = Αθηνά:

«Αθηνά μεν εστίν η φρόνησις». Eustathius Philol. etScr. (001) 2.198.13. «Αθηνά, διότι της φρονήσεως πατήρ ο νούς εστί». Scholia In Homerum (007) 1.101.1-2. «Είναι δε η φρόνησις επιστήμη επιστημών και τέχνη τεχνών, που τας αρχάς (αξίες) βεβαιώνει και εξετάζει την χρείαν»! Themistius Phil. Rhet. Περί φρονήσεως (fragmentum) (037) 300.c.1-5. «Την δε Αθηνάν Φρόνησιν ούσα και Νουν». Athenaeus Soph. (001) Deipn 15.35.28. «Ω Παλλάς λέγει, αντί του ω φρόνησις». Scholia In Aristophanem, Scholia in nubes1266.6. «Η εκ της κεφαλής του Διός γεννημένη… είναι η τέλεια φρόνηση και των λογισμών μητέρα». Heraclitus Phil. (001) 19.6.1-20.1.2. «Oτι φρόνησις ηθικώς είναι η Αθηνά, όπως ελέχθη. Γι’ αυτό και Διός και Μήτιδος είναι λέγεται, ήτοι νοός και βουλής». Eustathius Philol. Scr. Eccl. Commentariiad Iliadem1.134.21. «Άνασσ’ Αθηνά, των θεών λόγοις όστις κλύων (ακούει, μαθαίνει) απίστως, (με δυσπιστία) ουκ ορθώς φρονεί». Euripides Trag. Iphigenia Taurica 1475. «Το σωφρονείν δε και σέβειν τα των θεών  κάλλιστον». Euripides Trag. Bacchae1150.

«Αθάνα, φίλτρον φρενών». Euripides Trag. (044) 52. «Ρόδον εκ φρενών Αθήνης»! Georgius Gramm. Anacreontea Fragm. 1.152. «Έτσι λοιπόν και με την Αθηνά, δηλαδή η φρόνηση, το διακριτικόν και το συνετόν εγεννήθη». Anonymi Exegesis In Hesiodi 411.8-412.27. «Αθηνά επειδή φρόνησις και αγχίνοια (σύνεσις, ταχύνοια, εύρεσης καθήκοντος) είναι». Lucius Annaeus Cornutus Ph (002) 33.10. «Συν Αθήνη, τουτέστι συν φρονήσει». Eustathius Philol. Scr. Eccl. Od 1.310.16.

«Ο Ζευς λέγεται την Αθηνάν γέννησε, διότι η φρόνησις εξ εμπειρίας εστίν». Joannes Galenus Gramm. (001) 354.20-21. «Φανερά ενταύθα ο ποιητής (Ησίοδος) δεν αφήνει την Αθηνά ως θεά να νοηθεί, παρά ως φρόνησιν στοχαστικήν του μέλλοντος». Eustathius Philol. etScr. (001) 1.140.7-8. «Ίσον έχουσαν πατρί μένος και επίφρονα βουλήν». «Τα ίδια με τον πατέρα της έχει (η Αθηνά) πείσμα και επίφρονα βουλή». Hesiodus Epic Th. 896.

Εκτενέστερα περί φρονήσεως

«Φρόνηση: Η φέρουσα όνησιν». Etymologicum Magnum (001) 800.44 «Όνησις: ωφέλεια, κέρδος, χρησιμότης, απόλαυση, ευτυχία, τέρψη». Λεξ. Σταματάκου. «Τούτων δε πάντων αρχή και μέγιστον αγαθόν φρόνησις». Epicurus Phil. Epistula ad Menoeceum 132.7. «Φρόνησις, αιτία του πράττειν ορθώς τα πράγματα». Diogenes Laertius Biogr. Vitae philosophorum 3.91.2. «Η φρόνησις μέγιστόν έστι των αγαθών». Aristoteles et Corpus Aristotelicum Phil. Protrepticus (προς Θεμίσωνα) Fragment 38.1. «Έστι δε η πολιτική φρόνησις πόλεως (και έθνους) ευδαιμονία». Aspasius Phil. Inethica Nichomachea commentaria 141.27. «Αιρετωτέρα (προτιμότερη) και αυτού του ζήν η φρόνησις». Aristoteles et Corpus Aristotelicum Phil. Protrepticus (προς Θεμίσωνα) Fragment 77.4. «Η δε φρόνησις άρχοντος ίδιος αρετή μόνη». Aristoteles et Corpus Aristotelicum Phil. Politica (035) 1277b.26. «Η δε φρόνησις (κυρίως) εν πρεσβυτέροις είναι». Aristoteles et Corpus Aristotelicum Phil. Politica (035) 1329a.15. «Η φρόνησις μείζων (σημαντικότερη) του κάλλους και της ανδρείας». Anonymi In Aristotelis Artem Rhetoricam Rhet. 33.6. και 43.18.

Όπως αντιλαμβάνεσθε, έχουμε να κάνουμε με μια κορυφαία ιδιότητα και φυσικά θα επιμείνουμε κάπως περισσότερο. Ουσιαστικά πρόκειται όπως θα δούμε, για την πέμπτη και προτελευταία ιδιότητα, στη δική μας κλίμακα νοημοσύνης. (Βλέπε εδώ: Τα έξι στάδια της νοημοσύνης: http://greatlie.com/index.php/el/ellinismos/elliniki-grammateia/2798-ta-eksi-stadia-tis-noimosynis-tou-m-kalopoulou)

Φρόνηση καλή και κακή

Η φρόνηση βέβαια, όπως όλες οι πνευματικές κατακτήσεις (σοφία, αρετή, επιστήμες), είναι εργαλείο και δεν είναι αυτονόητα καλή ή κακή! Είναι οι δικές μας ιδιαίτερες επιλογές "σκοπού", που θα το καθορίσουν αυτό. Ο Αριστοτέλης εξηγεί: «Η δε φρόνησις προς το καλόν (αλλά) και το αισχρόν αμφοτέρων αυτών (των κατευθύνσεων) επιστήμη είναι». Alexander Phil. In Aristotelis topicorum libros octo commentaria 412.1. Και καταλήγοντας επί το αντιπαλο-γνωστικότερον γράφει: «Η δε φρόνησις εστίν (και) επιστήμη των κακών»! Aristoteles et Corpus Aristotelicum Phil. Sophistici elenchi (040) 180a.9.

Μήπως εδώ ο Αριστοτέλης, έχει φτάσει πολύ κοντά στον ορισμό της αντιπαλογνωσίας; Δεν σημαίνει η παραπάνω δήλωση, πως η τέχνη της σωφροσύνης περιέχει και την επίγνωση της αντιπαλότητας και των απανταχού "κακών";

Προφανώς η προσεκτική επιλογή της σωστής "κατεύθυνσης", απαιτεί την βαθιά επίγνωση… και της εσφαλμένης! «Η δε φρόνησις επιστήμη εστίν αγαθών και κακών». Sextus Empiricus Phil. Pyrrhoniae hypotyposes 3.271.3. «Η μεν φρόνηση επιστήμη είναι κακών και αγαθών και ουδετέρων»! Diogenes Laertius Biogr. Vitae philosophorum 7.92.8.

«Φρόνησις δ’ εστίν αρετή διανοίας, καθ’ ην ευ βουλεύεσθαι δύνανται περί αγαθών και κακών των ειρημένων (λεχθέντων) εις ευδαιμονίαν». Aristoteles et Corpus Aristotelicum Phil. Rhetorica 1366b.20. «Φρόνησις δύναμις ποιητική καθ’ αυτήν της ανθρώπου ευδαιμονίας, επιστήμη αγαθών και κακών, διάθεσις καθ’ ην κρίνομεν τι πρακτέον και τι ου πρακτέον». Plato Phil. Definitiones (037) 411.d.5-7.

«Η Αθηνά φρόνησις, τας τέχνας μηχανάται». Scholia In Pindarum (004) O 7.92-94. «Λέγω δε ότι περί των ανθρώπων αγαθά ή κακά έξις (ροπή) είναι η φρόνησις. Σωφροσύνη δε λέγεται επειδή σώζει την φρόνησιν». Eustratius Phil. In Aristotelis ethica Nicomachea vi commentaria 308.34. Εξ ου κι η παράκληση: «Επιφροσύνην δώκε Γλαυκώπις Αθήνη». Ομήρου Οδύσσεια 5.437. «Αθηνά δε η φρόνησις, φρονήσεως δε ευρέματα αι (διοικητικαί) τέχναι». Scholia In Aelium Aristidem (001) Pan.100,11.7.

Η φρόνηση λοιπόν δεν είναι αυτή καθεαυτή καλοσύνη ή κακότητα… αλλά ουδέτερο "εργαλείο", προς επίτευξη στόχων, (διοικητική αξιοσύνη), γι’ αυτό υπάρχει "φρόνηση" και για καλό, αλλά εξίσου και για το κακό. «Ωσαύτως έχει (υπάρχει) φρόνηση προς το καλόν και το αισχρόν». Aristoteles et Corpus Aristotelicum Phil. Topica 137a.13. «Η δε φρόνησις το συμφέρον υπηρετεί, που για κάθε άνθρωπο μπορεί να είναι διαφορετικό, γι’ αυτό και η φρόνηση διαφορετική για διαφορετικούς ανθρώπους και σκοπούς μπορεί να είναι». Eustratius Phil. In Aristotelis ethica Nicomachea vi commentaria 327.6. Γι’ αυτότελικά… «ηφρόνησις έξις (ροπή) είναι για να βλέπει (να διεκδικεί) ο καθένας το όφελός του». Eustratius Phil. In Aristotelis ethica Nicomachea vi comm. 327.27.

Και η απίστευτη κατάληξη, που δείχνει πως η υποχρεωτική πύλη της αυτογνωσίας είναι η αντιπαλογνωσία: «Περί τα των ανθρώπων αγαθά και κακά, η φρόνησις καταγίνεται και τα μεν (αγαθά) αυτών ευρίσκει για να ανακαλύψει το πως θα τα επιτύχει, τα δε (κακά) ευρίσκει (μελετά) για να εξετάσει την αποφυγή τους»! Eustratius Phil. In Aristotelis ethica Nicomachea vi commentaria 306.37. Η μελέτη λοιπόν της κακότητας… κρίνεται απολύτως αναγκαία, αν θέλεις να έχεις πραγματική επίγνωση του καλού και αγαθού!!!

Αθηνάδιος ή οδυσσειακή φρόνηση:

Ποια λοιπόν είναι τελικά η σχέση της παραπάνω αόριστης φρόνησης, με την αθηνάδιο ή οδυσσειακή φρόνηση, που εδώ μας ενδιαφέρει; «Οδυσσέως φρόνησις, διά της οποίας αναγκάζεται τις, περισσότερο των άλλων πονείν υπέρ της κοινής σωτηρίας και νίκης». Dio Chrysostomus Soph. Orationes (001) 59.1.1-5. Η οδυσσειακή λοιπόν φρόνηση, ως ανώτατη διοικητική σκέψη, έχει μόνο ένα πράγμα κατά νου, την κοινή σωτηρία και νίκη!

«Έτι δε πανούργον τον φρόνιμον λέγομεν, διά το εντρεχές (ταχύτατο) αυτού της διανοίας και προς την ενέργειαν (δράση) ετοιμότατον, παν εφευρίσκοντα το προς τον σκοπόν αυτού συμβαλλόμενον και τον Ομηρικόν δε Οδυσσέα, δεινόν λέγομεν φρόνιμον όντα και ευρετικόν των προς τον υγιή σκοπόν συντελούντων». Eustratius Phil, In Aristotelis ethica Nicomachea (003) 392, 37.

Η φρόνηση λοιπόν του Οδυσσέα, είχε πάντα στο κέντρο της, έναν υγιή σκοπό… την νίκη της παράταξής του στην Τροία, την επιστροφή και την απελευθέρωση της αγαπημένης του Ιθάκης! Θεωρώ κορυφαία αυτή την προσέγγιση, γιατί και σε μένα φαίνεται πλέον, πως φρόνηση είναι σοφία υποκείμενη και υπόλογη σε ανώτερους σκοπούς και ιδανικά.

«Στις περιπλανήσεις του, τον Οδυσσέα δεν παραστάθηκε καμιά άλλη, αλλ’ η θεία φρόνηση την οποία (ο Όμηρος αλληγορικά) Αθηνά ονομάζει». Heraclitus Phil. (001) 28.1.3. «Σωστά κατά την μνηστηροφονία ο Όμηρος δίπλα στον Οδυσσέα παριστά την Αθηνά, ήτοι την φρόνησιν». Porphyrius Phil. Quaestionum Homericarum Odyssey book 22, section 233.1. Κάποιοι λοιπόν γνώριζαν απόλυτα, πως η "Αθηνά" είναι προσωποποίηση ιδέας!!!

Φρόνηση = προσεκτική επιλογή ιδανικών

Η φρόνηση λοιπόν αποκτά προσανατολισμό και περιεχόμενο, απ’ την δική μας επιλογή ιδανικών! «Η Αθηνά κατά Δημόκριτον φρόνησις νομίζεται. Γίνεται δε εκ του φρονείν τα τρία ταύτα: Βούλεσθε καλώς, λέγειν αναμαρτήτως και πράττειν α δει (τα δέοντα)». Democritus Phil. (002) 2.1-4. «Αυτάρκως προς τας μεγίστας και δυσφορωτάτους πράξεις παρασκευάζεται (προετοιμάζεται) ηφρόνησις, τεράστιες δε λέγουν πως είναι οι πολεμικές της αρετές». Lucius Annaeus Cornutus Phil. Denatura deorum 36.13.  

«Όχι απλώς φρόνησιν, αλλ’ έμπρακτον φρόνησιν επιλέγετε, οποία η του Οδυσσέως εστίν». Eustathius Philol. etScr. (001) 3.55.5. «Αιρετώτερον (προτιμότερον) ανδρίας εν κινδύνοις, η φρόνησις»… «Η φρόνησις μετά ανδρίας υφίσταται… ουδείς δε δύναται το αγαθόν οράν υπό δειλίας επισκοτούμενος (σκοτισμένος) και των συνακολουθούντων τη δειλία παθών». Albinus Phil. Epitom ed octrinae Platoni caesive Διδασκαλικός 29,4.4. «Μπροστά στον κίνδυνο προτιμότερη είναι η φρόνηση απ’ την ανδρεία». Eustathius Philol. etScr. (001) 3.55.13. «Η μεν φρόνησις… των προς τον σκοπόν φερόντων εστίν ευρετική τε και ζητητική… διό και την φρόνησιν, πρακτικήν αρετήν καλούμεν». Alexander Phil. Ηθικά προβλήματα [Sp.] 143.6. και 150.34.

Φρόνηση ως διοικητική αξιοσύνη

Η φρόνηση διοικεί και επιβάλλεται αξιωματικά: «Η φρόνηση ως (διοικητική) επιστήμη τα δικά της υπηρετεί, όπως και ο κυβερνήτης (καπετάνιος) στους ναύτες του διάφορα υπαγορεύει, που δεν τους είναι κατανοητά (κείμ: υπ’ αυτών μη ορώμενα), οι δε (ναύτες) πείθονται σ’ αυτόν. Τα ίδια επίσης συμβαίνουν και σε στρατιώτες απ’ τους στρατηγούς». Albinus Phil. Epitome doctrinae Platonicae sive Διδασκαλικός 30.3.10.

«Της δε σοφίας τα είδη τέσσαρα, που και γενικές αρετές τινές ονομάζουσι: φρόνησις, δικαιοσύνη, σωφροσύνη και ανδρεία, κυριωτάτη δε πασών η φρόνησις». Meletius Med. Denatura hominis (001) 26.20. «Κυρίως μεν η φρόνησις έξις (ροπή) βουλευτική λέγεται, λογική δύναμις… και πρακτική φυσική ευστροφία». Alexander Phil. In Aristotelis metaphysica commentaria 3.13. «Μήτις γαρ η φρόνησις». Alexander Phil. Η φρόνηση ορίζεται ως διοικητική αρετή: «Πρακτικός νους η φρόνησις ονομάζεται, περί τα συμφέροντα του βίου των ανθρώπων καταγινόμενος». Eustratius Phil. Aristotel. ethica Nicomachea comm. 291.29-31. «Άφρων: ο νοών αλλ’ ου φρονίμως διοικών». Ammonius Gramm. 56.2.

Η φρόνηση είναι ιδιαίτερο προσόν της ηγεσίας: «Το ηγεμονικόν (ο νους) στην κεφαλή είναι, γι’ αυτό μήτις και φρόνηση (η Αθηνά) καλείται». Chrysippus Phil. (001) 910.2. «Η Αθηνά μήτις και φρόνησις ούσα εκ της κεφαλής του Διός γεννιέται, επειδή αυτή το ηγεμονικό είναι… ακούω δε να μυθολογείται πως η Αθηνά εκ της κορυφής (του Διός) εξήλθε και σ’ αυτό τίποτε δεν είναι άτοπο, διότι παραλλαγές συμβολισμών είναι τα περισσότερα». Galenus Med. (032) 3. 8.3-25. «Αθήνη: η φρόνησις… μελλόντων και δεόντων προβλεπτική». Eustathius Philol. etScr. (001) 132.14-18.

Το μεγαλείο της Φρόνησης

Η φρόνηση είναι η ανώτερη και πολυτιμότερη των τεχνών: «Είναι δε η φρόνησις επιστήμη επιστημών και τέχνη τεχνών, που τας αρχάς (αξίες - σκοπούς) βεβαιώνει και εξετάζει την χρείαν». Themistius Phil. Rhet. Περί φρονήσεως (fragmentum) (037) 300.c.1-5.

Προσέξτε την επόμενη δήλωση: «Αιρετωτέρα (καλύτερη) και του ζήν εστίν η φρόνησις, κυριωτέρα (σημαντικότερη και) της αληθείας»! Iamblichus Phil. Protrepticus 44.24. Άρα… το φρόνιμο λοιπόν μπορεί κάποια στιγμή, να μην ταυτίζεται με τις επί μέρους αλήθειες… αλλά το φρόνημα, να διαφοροποιείται απ’ την αλήθεια! Παράδειγμα: Το ψέμα, τον δόλο ή ακόμα και τον φόνο, που στ’ αλήθεια είναι κάτι κακό… στον αφανιστικό πόλεμο... η φρόνηση τα καθιστά ζητούμενο!

Το αγαθό λοιπόν ορίζεται από το φρόνημα: «Ηφρόνησις ηγείται των αγαθών, κανών τε και όρος ακριβέστατος των αγαθών, ουδείς άλλος εστί πλην ο φρόνιμος, όσα γαρ αν ούτος έλοιτο, (προκρίνει) ταύτα εστίν αγαθά, κακά δε τα ενάντια τούτοις… ώστε φανερόν ότι κατά την κρίσιν κράτιστον (σημαντικότερο) εστί των αγαθών η φρόνησις». Iamblichus Phil. Decommuni mathematica scientia (003) 26.82. και 92. Το "αγαθό" λοιπόν δεν το ορίζει ο χαμένος στον κόσμο του καλοπροαίρετος φιλόσοφος, αλλά ο διοικητικά αρτιότερος, των περιστάσεων και προτεραιοτήτων ενημερωμένος και ο πλέον φρονηματισμένος!

Περί υπεροχής της διοικητικής φρονήσεως, έναντι της «επί πάση» φιλοσοφίας, γράφει σχετικά και ο Επίκουρος: «Το μεγαλύτερο καλό και όλων αρχή είναι η φρόνηση. Γι’ αυτό ψηλότερα κι’ απ’ την φιλοσοφία ακόμα στέκει η φρόνηση. Και απ’ αυτήν κινούν (ξεκινούν, ορίζονται) οι άλλες αρετές, που διδάσκουν πως δεν μπορεί κανείς να ζει ευχάριστα, χωρίς να ζει φρόνιμα». Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων - Επίκουρος 132.

Η επόμενη δήλωση ξεκαθαρίζει το γιατί: «Τριάς ευβουλίας καλείται η φρόνησις, διότι των ανθρώπων τα παρόντα διορθώνει, τα μέλλοντα προβλέπει και εκ των ήδη γινόμενων λαμβάνει πείραν. Των τριών τούτων μερών του χρόνου, (παρόν παρελθόν και μέλλον), εποπτική είναι η φρόνησις». Iamblichus Phil. Theologoumena arithmeticae 16.19-22. «Αθηνά δε εστι φρόνησις, Άρης δε αφροσύνη, ενάντια δε και πολέμια εστι ταύτα αλλήλων». Porphyrius Phil. Quaestionum Homericarum (014) 20.42.

"Θεολογία" (αξιακές προτεραιότητες), φιλοθεΐα και φρόνηση

Παρακάτω έχουμε μια αξιοπρόσεκτη θεολογική πρόταση… ή αλλιώς την αποθέωση της φρόνησης: «Τι πότ’ εστί θεός; Νούς. Τί δε νούς εστί; Φρόνησις»! Joannes Stobaeus Anthologus, Anthologium (001) 1.1.24.3. «Φρόνησις αγαθή θεός μέγας». Sophocles Trag. (008) 922.2.

Αβίαστα λοιπόν προκύπτει, η σχέση της φρόνησης με την θεοσέβεια. Στο έργο του Αντιγόνη, ο τραγικός Σοφοκλής, κλείνει βάζοντας τον χορό να λέει συμπερασματικά στον Κρέοντα: «Της ευδαιμονίας το πρώτο είναι η φρόνηση. Ανάγκη τα θεία να ευλαβείσαι. Για λόγια μεγάλα, μεγάλες πληγές οι αλαζόνες πληρώνουν. τα γερατειά διδάσκουν». Sophocles Trag. Antigone 1347-1353. 

Ήμαστε βέβαια αναγκασμένοι να συμφωνήσουμε με τον ποιητή, αν και στο τέλος δεν κυριολεκτεί. Τα γηρατειά από μόνα τους, δεν διδάσκουν κατ’ ανάγκην την φρόνηση. Έχουμε δει πολλούς γέροντες, μακράν πάσης φρονήσεως! Την φρόνηση που εμείς αναζητούμε… διδάσκει ορίζει και εμπνέει, αποκλειστικά και κυριολεκτικά η μυθ-ιστορική προσωποποίηση της Νοημοσύνης "Αθηνάς"! Για την διδασκαλία λοιπόν της φρόνησης, υπάρχει πρωτίστως θέμα σωστής επιλογής "αθηνάδιων και οδυσσειακών γερόντων", με συγκεκριμένη μακροχρόνια εμπειρία… κάτι που και ο ποιητής σαφώς εισηγείται λέγοντας: «Ανάγκη τα θεία να ευλαβείσαι».

Μπορεί λοιπόν ο φιλόσοφος (ή ο σοφός) χωρίς φρόνηση, να είναι άοπλος, ατείχιστος και ανίσχυρος; Προφανώς! «Ισχύς και τείχος και όπλον σοφού η φρόνησις». Αριστοτέλους fr. 57 Rose. & Joannes Stobaeus Anthologus, Anthologium 3.3.25.1. Θυμηθείτε απλώς το τέλος του μεγαλύτερου γεωμέτρη όλων των εποχών Αρχιμήδη, (κατά πως ο θρύλος θέλει), χαμένος στον κόσμο του, να χάνει κάθε επαφή με τις προτεραιότητες και να πεθαίνει λέγοντας στον άξεστο σπαθοφόρο Ρωμαίο: «μη μου τους κύκλους τάραττε»! Βέβαια τα κείμενά μας υπαινίσσονται, ότι ο μεγάλος σοφός, αφοσιωμένος στις μελέτες του, δεν αντελήφθη καν την άλωση της πόλης!

Διαφορετικό λοιπόν πράγματα η σοφία απ’ τη φρόνηση; Προφανώς! Σοφία είναι ο πλούτος των γνώσεων και των δεξιοτήτων ή αρετών. Η φρόνηση όμως είναι η προσεκτική επιλογή και η υποταγή των δυνατοτήτων της σοφίας σου, στην υπηρεσία ενός μεγάλου ιδανικού ή σκοπού. Και τους ιδανικούς σκοπούς και στόχους… ορίζει η θεολογημένη φρόνηση της Αθηνάς!

Ο "Έρωτας", ο ανταγωνιστής της φρόνησης

Η Φρόνηση έχει όμως έναν αναπάντεχο αντίπαλο: «ο Έρωτας (ο πάσης φύσεως "έρωτας", ακόμα και για τις τέχνες της φιλοσοφίας) που είναι ο πιο ωραίος ανάμεσα στους αθάνατους θεούς, ο λυσομελής, που μεσ’ τα στήθη όλων των θεών και των ανθρώπων τη γνώση και την φρόνηση δαμάζει». Ησίοδος Θεογονία 120. Ο "έρωτας" για την ακατάσχετη γνώση και την αχαλίνωτη δημιουργικότητα, που σου στερεί την επίγνωση προτεραιοτήτων, σήμερα ορίζεται ως πάθηση της ιδεοληψίας.

«Η Αφροδίτη την επιθυμία εκφράζει, καθώς ο Ερμής τον λόγο, οι Μούσες τις τέχνες και η Αθηνά την φρόνηση». Plutarchus Biogr. etPhil. (113) 757.B.8. Αυτός είναι και ο λόγος που η Αθηνά αρνείται την ερωτική επιθυμία του τεχνίτη Ηφαίστου. Δεν επιτρέπει η "τέχνη" (που είναι ο έρωτας του Ηφαίστου), να ενωθεί μαζί της και να αλλοιώσει τους φρόνιμους σκοπούς της! Περισσότερα όμως επ’ αυτού, θα δούμε αναλυτικότερα στον υπότιτλο: "Ο ερωτευμένος Ήφαιστος".

Η διοικητική Αθηνά, απαλλαγμένη απ’ οποιονδήποτε μονομερή και βασανιστικό έρωτα, έχει πάντα καθαρή σκέψη για πόλεμο και ειρήνη! Για την Αθηνά ως ετοιμοπόλεμη φρόνηση, γράφει ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης: «Νομοθετεί η Αθηνά, δηλαδή η φρόνηση, δικάζει και οικονομεί και παντελώς την ειρήνη φροντίζει και ησυχάζει σε θεωρίες απασχολώντας εαυτήν με πολιτικά παιγνίδια και θηλυκή δήθεν και απαλή με πέπλα ενδύεται. Όταν όμως ο ανθρωποκτόνος πόλεμος ξεσπάσει και τις μάχες του αναλάβει, τα πέπλα της καταγής πετάει και μεταμορφωμένη επί το αρρενωπότερον, σαν καταιγίδα (κείμ: επαιγίζει) χτυπά τους αντιπάλους της, όχι μαλακά ή απαλά αλλά με γοργό βλέμμα και με την φοβερή και οφιοφόρο αιγίδα αρματωμένη». Eustathius Philol. (001) 2.191.11-16.

Σωφροσύνη: ιδανική διαχείριση σοφίας και αρετών

«Δεν είναι χρυσάφι η φρόνησις, ουδέ αργύριον, ουδέ δόξα ουδέ πλούτος (πνευματικός ή υλικός) ουδ’ υγεία, ισχύς ή κάλλος. Τι λοιπόν είναι; (η ιδιότητα, που καθιστά κάποιον ικανό) Όλα τα παραπάνω καλώς να χρησιμοποιεί (κείμ: τούτα καλώς χρήσθαι δυνάμενον) και διά της οποίας (φρόνησης) όλα αυτά, (τα παραπάνω) ευχάριστα γίνονται και ένδοξα και ωφέλιμα. Άνευ δε φρονήσεως βάρος, άκαρπα, βλαβερά, αλλά και ντροπιαστικά για τον κάτοχό τους γίνονται». Plutarchus Biogr. Phil. Defortuna (97c-100a) 99.F.1-6.

«Φρόνησις… (1^ον) η κτώμενη τ’ αγαθά, (2^ον) η φυλάττουσα (3^ον) η αύξουσα και (4^ον) η χρωμένη δεξιώς». Plutarchus Biogr. Phil. Consolatioad Apollonium 103.A.7. «Σπάνιον μεν ανδρεία και φρόνησις εν ανθρώποις». Plutarchus Biogr. Phil. Titus Flamininus (0007: 028) 11.4.2.

«Εγώ όμως πιστεύω πως μόνο τούτο το νόμισμα είναι γνήσιο, δηλαδή η φρόνηση και μ’ αυτό πρέπει ν’ ανταλλάσσουμε όλα τ’ άλλα, διότι όσα αγοράζονται και πουλιούνται (π.χ. τα προϊόντα και οι υπηρεσίες της φιλοσοφίας) μ’ αυτό το νόμισμα, τη φρόνηση, είναι πράγματι γνήσια και αληθινά και η ανδρεία και η σωφροσύνη και γενικά κάθε αληθινή αρετή με τη φρόνηση αποκτάται». Ιωάννου Στοβαίου Ανθολόγιον 2.22 Πλάτωνος Φαίδων 67e.

* * *

Φρόνηση λοιπόν διαφέρει φρονήσεως, αφού τελικά είναι η άρτια τέχνη της νίκης (άρα διοικητική επάρκεια ή αξιοσύνη) από οποιοδήποτε στρατόπεδο κι αν ασκείται και οποιονδήποτε σκοπό ή ιδανικό ("καλό" ή "κακό") κι αν υπηρετεί. Η φρόνηση λοιπόν φαίνεται να είναι: Το σύνολο των διοικητικών οπλικών συστημάτων (υλικών και πνευματικών αρετών-δεξιοτήτων), που εξασφαλίζουν τη νίκη! Την οποιαδήποτε νίκη, του οποιουδήποτε σκοπού!

Η φρόνηση όπως εδώ διαμορφώνεται, είναι η οργανωμένη συγκέντρωσης και διαχείριση δυνάμεων, για την επίτευξη νίκης. Δηλαδή η ίδια η διοικητική, διαχειριστική επάρκεια και η επιστημονική μεθοδολογία της επίτευξης αποτελεσμάτων, τουτέστιν σκοπού ή νίκης. Η Αθηνά λοιπόν, μακράν απέχει από του να είναι μόνο ηθεά της σοφίας, διότι είναι η προσωποποίηση της νικηφόρου σοφίας.

Έχει δίκιο τελικά ο Ολυμπιόδωρος (Olympiodorus) όταν λέει: «πάσα αρετή φρόνησις εστίν». Πράγματι η ίδια η φρόνηση, μπορεί να είναι από ασήμαντη ή μονοσήμαντη, έως θαυμαστά πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη. Έτσι υπάρχει ατομική, τεχνολογική, πολιτισμική και πολεμική φρόνηση… ή όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης: «αρχιτεκτονική, νομοθετική και πολιτική φρόνηση». Eustratius Phil. In Aristotelis ethica Nicomachea vicommentaria 337,7n.

    Όλα αυτά όμως μεμονωμένα, μακράν απέχουν από την φρόνηση της Αθηνάς, που συγκεντρώνει αρμονικά την φρόνηση όλων των τύπων, στην υπηρεσία του ύψιστου ιδανικού… την σύλληψη, γέννηση, άνθιση, διατήρηση, επέκταση και διαιώνιση… με κάθε τύπο μάχιμης υπεράσπισης… του παραγόμενου "πλούτου", του ελληνο-μεσογειακού πολιτισμού! Γι’ αυτό και η Αθηνά αναφέρεται ως: «συγκεφαλαίωση πασών των αρετών», {«συγκεφαλαίωμαπασῶν τῶν ἀρετῶν»}, Lucius Anneus Cornutus Rhil. 39.3-6. Δηλαδή... η τέλεια αρετή: «Λέγεται πάλιν τελεία ἀρετὴ... τὸ ἐκ πασῶν τῶν ἀρετῶν ἄθροισμα». Michael Phil., In librum quintum ethicorum Nicomacheorum commentarium 7, 21.

Γίνεται λοιπόν σαφές, πως η πολιτισμογόνος και υπερασπιστική φρόνησητης Αθηνάς, περιλαμβάνει μόνο όσα αυτή θεωρεί πολύτιμα!

Γίνεται επίσης κατανοητό, πως άλλη η φρόνηση του πολίτη και άλλη του πολιτικού, άλλη του σοφού τεχνίτη, άλλη του στρατιώτη και τελικά άλλη του αξιωματικού ή στρατηγού… πόσο μάλλον πολλαπλά ανώτερη όλων, η φρόνηση της αρχιστρατήγου ελλανίας Αθηνάς, που συγκεφαλαιώνει, οργανώνει και διοικεί όλες μαζί τις τέχνες του "πολέμου", είτε αυτός είναι πόλεμος πολιτισμού, είτε κανονικός πόλεμος παρόντος ή μέλλοντος!

Περισσότερο δε κι απ’ αυτό, η "Φρόνηση της Αθηνάς", (δηλαδή η «σύνεση του Διός»), δεν παράγει μόνο πολιτισμό, αλλά μετά πάσης προσοχής, συλλέγει τα όπλα των ηττημένων εχθρών της, εξασφαλίζει έγκαιρη υπεροπλία, συνάπτει συμμαχίες, αντιλαμβάνεται και καταστέλλει απειλές εν τη γενέσει τους και προ πάντων, όπου αυτό είναι δυνατόν, μετατρέπει τα ίδια τα ευρήματα του πολιτισμού της, σε οπλικά συστήματα, ικανά να υπηρετήσουν οποιονδήποτε ήπιο ή θηριώδη νικηφόρο πόλεμο, έναντι οποιασδήποτε επιβουλής, ορατής ή αόρατης, παρούσης ή μελλούσης, που θα διανοηθεί να απειλήσει τον ελληνικό αθηνάδιο πολιτισμό της!

«Το λέγειν την Αθηνάν καλά πέδιλα φορείν ουκ άλλο δηλοί, αλλ’ ότι της φρονήσεώς της αι ενεργητικαί δυνάμεις, στιβαραί και άλκιμοί εισι». Scholia In Homerum, Odysseam 1.96.1. «Φρόνηση: ακρίβεια νοός… Φρονήσεως μεν έργον (τους καιρούς διοικείν και) το στρατηγείν προς αντικείμενας δυνάμεις»! Pseudo-Zonaras Lexicogr. (001) phi.1824.11-15.

Έτσι, τελειώνοντας συμπεραίνουμε, πως η φρόνηση του φιλοσόφου ή σοφού, απέχει από την φρόνηση της Αθηνάς, όσο ο θνητός απ’ τον αθάνατο… ή αλλιώς όσο ο εφήμερος αμύητος ήρωας, από το διαχρονικό, βαθυστόχαστο ιερατείο! Πράγματι, η εκπληκτική διοικητική πληρότητα (ολιστική φρόνηση) της Αθηνάς, είναι ίδιον της σοφίας "αθάνατου" ιερατείου, ενώ η απλοϊκή και μονοσήμαντη ανθρώπινη σοφία, κατάκτηση του ολιγόβιου ανθρώπου. Συνεπώς η φρόνηση της Αθηνάς, είναι σχεδόν αδύνατο να λειτουργήσει στην πρέπουσα έκτασή της, αν πίσω απ’ αυτήν δεν λειτουργεί και δεν "επιβάλλει" το δέον, ένα βαθύγνωμο, βαθυστόχαστο και πολύπειρο διαχρονικό "ιερατείο" πολιτισμού! ΒΛΕΠΕ ΕΔΩ: https://www.youtube.com/watch?v=xdS-kV8rsLA&t=1564s

Εύκολα λοιπόν οι ευφυέστεροι των ανθρώπων, (φιλόσοφοι) προβάλλοντας τα δικά τους φρονήματα, μπορούν να δημιουργήσουν έναν λαβύρινθο ιδανικών, διασπώντας τραγικά την αναγκαία ενότητα σκοπών και ιδανικών, που μόνο η Αθηνά μπορεί να υποδείξει!

Γενικότερα η φρόνηση είναι μια πολυεπίπεδη διοικητική ικανότητα, που ποικίλλει σε ύψος, στόχους και περιεχόμενο. Γι’ αυτό «ο Εμπεδοκλής έλεγε: μήτις αυξάνουσα κρίση και φρόνηση». SophoniasPhil. InAristotelislibrosdeanimaparaphrasis 115, 28. Πράγματι η ανθρώπινη φρόνηση, είναι επί συγκεκριμένου έργου, ενώ η φρόνηση της Αθηνάς, ταυτίζεται με την "παν-ουργία", δηλαδή επί παν έργον.

Όσο ευρύτερα και υψηλοτέρα τα ιδανικά που η σοφία ενσωματώνει,τόσοπεριπλοκότερηκαι η διαχειριστική φρόνηση που τα αξιο-ποιεί. Απαραίτητη λοιπόν η συνδυαστική σοφία και ανεπαρκέστατη αν όχι και επικίνδυνα μονόπλευρη, η μεμονωμένη σοφία του κάθε ειδήμονα, σε συγκεκριμένες τέχνες και τομείς. Η μεμονωμένη ειδική γνώση, όταν δεν υπακούει σε ιδανικά είναι εξαιρετικά επικίνδυνη και δημιουργεί μια ελεύθερη αγορά, δικών της οπλικών συστημάτων, που τελικά το μόνο που καταφέρνει είναι να ισχυροποιεί τους αντιπάλους της, εξυπηρετώντας απλά την κοντόφθαλμη ιδιοτέλεια! Να το πω κι αλλιώς: Οι ανεξέλεγκτοι "σοφοί" είναι τελικά επικίνδυνοι, οι κατ’ Αθηνάν φρόνιμοι είναι το ζητούμενο!

Ένα τέτοιο ιερατείο της Αθηνάς, (αν υπήρχε), θα ήταν σε θέση να οργανώσει και να εκμεταλλευτεί δημιουργικά την πανάρχαια διοικητική σοφία της Αθηνάς. Έχοντας συλλέξει με κάθε προσοχή, απ’ την εποχή ακόμα του πολυεπίπεδου και εκπαιδευτικότατου μύθου, το απόσταγμαόλωντωνχρόνωντηςπαντοειδούςανθρώπινηςαντιπαλο-γνωσίας της, θα αποκτούσε σταδιακά όλα της τα όπλα… διαθέτοντας ταυτόχρονα, την ευρύτερη δυνατή πανουργία!

Το εμβατήριο λοιπόν, ο ύμνος και ο "πυρρίχιος" της ελληνικής νίκης, λέγεται φρόνηση Αθηνάς! Αλλά χωρίς "χορευτές", κανένας "χορός" δεν μπορεί να στηθεί. Και «η δύναμη της Αθηνάς σε ουρανό και γη (πνευματικά και υλικά)… είναι τόση, όση και οι "χορευτές" (αφοσιωμένοι) της. Η δε μεγάλη της αξία υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους, γιατί οι χορευτές της Αθηνάς παιδιά θεών είναι». AeliusAristidesRhet. 002 10.32 - 11.3. «Χορευταί: οι τα θεία άδοντες». LexicaSegueriana (005) theta. 254.21.

Η ιδεο-θεά Αθηνά λοιπόν, η υπέρτατη αυτή, παν-ιαματική λατρεία της μυθολογικής και ιερής θεολογημένης και παν-ισόρροπης Νοημοσύνης, πρέπει να αποκτήσει ξανά τους δικούς της "χορευτές". Διαφορετικά, η μεν "Αθηνά" σαν ιερή αξία θα υπάρχει αιώνια, κοινωνικά όμως θα είναι ανύπαρκτη, αδρανής και αλειτούργητη!