Ο Κατακλυσμός του Νώε και το έπος του Γκιλγκαμές
Του Μ. Καλόπουλου

Γκιλγκαμές: μυθικό ή και ιστορικό πρόσωπο. Βασιλέας ήρωας της Ουρούκ που θεωρείται ότι έζησε την 3η χιλιετία π.Χ. Το Έπος του Γκιλγκαμές, αποτελεί μια ποιητική παράδοση, στην αρχή προφορική, που μετά από κάποιους αιώνες απετέλεσε τον πυρήνα ενός ποιητικού κύκλου σε σουμερική γλώσσα.
Οι μεταγενέστεροι ποιητές του Ακκάδ εμπνεύστηκαν ένα έπος όπου στη πληρέστερη μορφή του, (όπως έχει διασωθεί), περιείχε δώδεκα άσματα.
Το έπος αυτό περιλαμβάνει και τον περίφημο μύθο του Κατακλυσμού των Σουμερίων, με ήρωα τον Ουτναπιστίμ

Απέναντι απ’ τη σημερινή Μοσσούλη, στις ακτές του ποταμού Τίγρη της Μεσοποταμίας, ήταν η αρχαία ένδοξη πρωτεύουσα του Ασσυριακού κράτους Νινευή. Υπήρξε κέντρο αρχαίου πολιτισμού με λαμπρή εξέλιξη και ισχυρή συμμετοχή στα γεγονότα της εποχής της. Το 612 π.Χ. καταστράφηκε ολοσχερώς και με τα ερείπια της σκέπασε πολύτιμους θησαυρούς της αρχαιότερης γνωστής βιβλιοθήκης κεραμικής γραφής.
Το 1839 ο Άγγλος Ώστιν Ένρι Λάιαρντ (Austen Henry Layard) καθ’ οδόν για τη μακρινή Κεϋλάνη, σταμάτησε για λίγες μέρες μπροστά στους εντυπωσιακούς Ασσυριακούς Τύμβους. Αποφάσισε ωστόσο την πρόχειρη ανασκαφή τους και οι τυχαίες αυτές ανασκαφές, έφεραν στην επιφάνεια, ένα απ’ τα πολυτιμότερα κεραμικά αρχεία της ανθρωπότητας.
Βρέθηκαν χιλιάδες σπασμένες πινακίδες, γραμμένες σε μια άγνωστη γραφή και γλώσσα. Πράγμα ανέλπιστο, μια ολόκληρη βιβλιοθήκη με κεραμικά "βιβλία" ήρθε στην επιφάνεια απ’ τα βάθη των χιλιετηρίδων. Είκοσι δύο χιλιάδες σπασμένα κεραμικά "τεύχη", μεταφέρθηκαν στο βρετανικό μουσείο και η εργασία αποκρυπτογράφησης που συνεχίζεται ακόμα, έφερε στο φως μια χαμένη λογοτεχνία.
Το ενδιαφέρον μας κορυφώνεται γι’ αυτή τη θαυμαστή ανακάλυψη, όταν μαθαίνουμε ότι η σημαντικότερη ιστορία που μεταφράστηκε, παρουσιάζει σοβαρό ιστορικο-θρησκευτικό ενδιαφέρον μια και αναφέ¬ρεται στα θέματα της βιβλικής Γένεσις, πολύ πριν αυτή γραφτεί και σε αρχαιότερη μάλιστα σφηνοειδή γραφή!
Απ’ την αρχαία αυτή βιβλιοθήκη θα δανειστούμε το έπος Γκιλγκαμές, όπως αποκάλεσαν τη μεγάλη και μάλιστα την πλέον καλοδιατηρημένη ιστορία που συναρμολόγησαν απ’ τα σπασμένα κεραμικά "τεύχη" της Νινευή, για να φωτίσουμε την επόμενη βιβλική αφήγηση του διάσημου κατακλυσμού του Νώε!
Πολύ πριν από τη συγγραφή της βιβλικής Γένεσις, οι Νινευήτες και οι πέριξ αυτών λαοί, είχαν αποθησαυρίσει ένα έπος, με ήρωα τον Γκιλγκαμές και τις περιπέτειές του στην αναζήτηση της αθανασίας. Ο ήρωάς μας, μετά από περιπετειώδεις αναζητήσεις, βρίσκει επιτέλους τον μοναδικό άνθρωπο που είχε αποκτήσει αυτό το δώρο, τον Ουτναπιστήμ, ο οποίος του αφηγείται, ότι ο λόγος της αθανασίας του ήταν, ότι αυτός υπήρξε ο ήρωας που επέζησε ενός μεγάλου κατακλυσμού! Ας παρακολουθήσουμε όμως την αφήγηση του ίδιου απ’ τα αποσπάσματα που αφορούν αυτόν και τη θρυλική του περιπέτεια.
Λέει λοιπόν ο Ουτναπιστήμ, στον ήρωα μας Γκιλγκαμές:
 «Ξέρεις την πόλη Σουρουπάκ που βρίσκεται στις όχθες του Ευφράτη; Η πόλη αυτή είναι πολύ παλιά και πιο παλιοί είναι οι θεοί της. Εκεί ήταν ο Ανού ο Κυρίαρχος του στερεώματος... και ο Ενλίλ και ο Εά ήταν εκεί μαζί. Εκείνο τον καιρό ο κόσμος πλήθαινε πολύ, οι άνθρωποι γεννοβολούσαν και ο κόσμος μούγκριζε σαν άγριος ταύρος... οι μεγάλοι θεοί αναστατώθηκαν απ’ τις κραυγές τους.
Ο Ενλίλ που άκουσε τις φωνές τους είπε στο συμβούλιο των θεών "οι βρυχηθμοί των ανθρώπων έγιναν ανυπόφοροι"... Τότε οι θεοί πρόθυμα αποφάσισαν να εξαπολύσουν τον κατακλυσμό. Αλλά ο Κύριός μου ο Εά με προειδοποίησε: Άνθρωπε του Σουρουπάκ γιε του Ουμπάρα γκρέμισε το σπίτι σου και φτιάξε ένα πλοίο... Παράτησε την περιουσία σου και φρόντισε για τη ζωή σου. Περιφρόνησε τα αγαθά του κόσμου και σώσε τη ζωή σου. Σου λέω: Γκρέμισε το σπίτι σου και φτιάξε πλοίο. Κι’ αυτά πρέπει να είναι τα μέτρα του πλοίου που θα φτιάξεις (ακολουθούν οδηγίες) και πάρε στο πλοίο σου σπόρους όλων των ζωντανών πλασμάτων.
Όταν ξημέρωσε όλη μου η οικογένεια μαζεύτηκε γύρω μου... τα παιδιά κουβαλούσαν πίσσα και οι άντρες έκαναν ό,τι μπορούσαν.
Την πέμπτη μέρα είχαν έτοιμη την καρίνα και τα πλευρά και ύστερα έφτιαξαν γρήγορα το σανίδωμα. Ο χώρος του ήταν ένα άκρ[1] , κάθε πλευρά του πλοίου, λογαριαζόνταν σε εκατόν είκοσι κυβικά και το σχήμα του ήταν τετράγωνο. Κατασκεύασα έξι καταστρώματα το ένα κάτω απ’ το άλλο,  και τα χώρισα σε εννέα τμήματα με χωρίσματα ανάμεσά τους, όπου χρειαζόταν έκανα χωρίσματα. Επιθεώρησα τα άρμενα τους και έβαλα εφόδια μέσα.
Οι αχθοφόροι κουβαλούσαν τα ειδικά λαγήνια με το λάδι. Έρριξα πίσσα στην εστία και άσφαλτο και λάδι στο καλαφάτισμα και ακόμα πιο πολύ αποθηκεύτηκε στο πλοίο.
Έσφαξα ταύρο για τους ανθρώπους του πλοίου και κάθε μέρα έσφαζαν πρόβατα. Έδωσα στους εργάτες του πλοίου άφθονο κρασί θαρρείς και ήτανε νεράκι δυνατό, κρασί και κοκκινέλι και σκόρδο και άσπρο κρασί και το γιορτάσαμε όπως γιορτάζουν τη γιορτή της πρωτοχρονιάς
Φόρτωσα πάνω όλα τα ζωντανά, την οικογένειά μου, τους συγγενείς μου, τα κτήνη του αγρού, τα άγρια και τα ήμερα γιατί είχε πληρωθεί ο χρόνος που είχε ορίσει ο Σαμάς (που είπε): "Τη βραδιά που ο καβαλάρης της θύελλας θα σκορπίσει την καταστροφική του βροχή έμπα μέσα στο πλοίο σου και κατέβασε τις σκαλωσιές σου". Ο χρόνος είχε πληρωθεί, η νύχτα έφτασε.
Ο καβαλάρης της θύελλας έστελλε τη βροχή. Κοίταξα τον καιρό, ήταν τρομερός. Κι έτσι μπήκα στο πλοίο κατέβασα τις σκαλωσιές. Τώρα είχαν συμπληρωθεί και η σκαλωσιά και τα καλαφατίσματα κι έτσι έδωσα το τιμόνι στον Πουζούρ Αμουρί, τον πηδαλιούχο...
Τότε φάνηκε ο θεός της αβύσσου ο Νερκάλ, έσπασε τους υδατοφράχτες των νερών του κάτω κόσμου... Ο θεός της θύελλας είχε μετα¬τρέψει την ημέρα σε σκοτάδι και είχε συντρίψει τη γη σαν κύπελλο. Ολόκληρη μέρα η θύελλα λυσσομανούσε, παίρνοντας καινούργια ορμή καθώς προχωρούσε και ξεχύνονταν πάνω στους ανθρώπους σα θύελλα μαχών. Άνθρωπος δεν μπορούσε να δει τον αδελφό του, ούτε και φαινόταν...
Αλοίμονο οι παλιές ημέρες έγιναν σκόνη. Έξη μέρες κι έξη νύκτες φυσούσαν δυνατοί άνεμοι, χείμαρροι θύελλες και πλημμύρες συγκρούονταν... Όταν ξημέρωσε η έβδομη μέρα, η θύελλα στο νότο κόπασε, η θάλασσα ηρεμούσε και ο κατακλυσμός ησύχαζε. Κοίταξα την επιφάνεια του κόσμου... Σιγή βασίλευε... όλη η ανθρωπότητα είχε γίνει λάσπη... Η επιφάνεια της θάλασσας έγινε επίπεδη και ο κατακλυσμός ησύχασε. Άνοιξα μια χαραμάδα και το φως έπεσε στο πρόσωπό μου... και τότε κάθισα κάτω και έκλαψα.
Τα δάκρυα κυλούσαν στα μάγουλά μου, γιατί παντού δεν υπήρχε τίποτ’ άλλο από νερά. Μάταια αναζητούσα με το βλέμμα τη γη... Μακριά όμως σε απόσταση εμφανίστηκε ένα βουνό και εκεί άραξε το πλοίο μου στο βουνό Νοσίρ, το πλοίο μου σταμάτησε την άλλη μέρα, δεν κουνιόταν. Πέρασε και τρίτη και τέταρτη και το πλοίο δεν κουνιόταν, την πέμπτη μέρα και την έκτη το πλοίο είχε ακινητοποιηθεί στο βουνό.
Όταν ξημέρωσε η έβδομη μέρα άφησα ένα περιστέρι ελεύθερο. Το περιστέρι πέταξε μακριά, αλλά επειδή δεν βρήκε μέρος να σταθεί ξαναγύρισε. Ύστερα άφησα ελεύθερο ένα χελιδόνι και πέταξε κι αυτό μακριά αλλά δε βρήκε μέρος να σταθεί και ξαναγύρισε. Άφησα ύστερα ένα κοράκι και το κοράκι είδε ότι τα νερά είχαν αποτραβηχθεί, έφαγε, πέταξε γύρω μας, έκραξε και πια δεν ξαναγύρισε. Τότε τα άνοιξα όλα προς τους τέσσερις ανέμους, έκανα μια θυσία και έχυσα τη σπονδή στο βουνό... οι θεοί μυρίστηκαν (της θυσίας!) τη γλυκιά μυρουδιά».[2] 

Κανείς απ’ όσους γνωρίζουν, έστω και στοιχειωδώς, την βιβλική αφήγηση του κατακλυσμού, όπως αυτή αναφέρεται στα πρώτα κεφάλαια της Γένεσις, δεν αμφιβάλλει ότι εδώ έχουμε την ίδια ακριβώς αφήγηση με άλλον ήρωα! Το ερώτημα και πάλι είναι: ποιος αντέγραψε ποιόν;
Ας περιοριστούμε εδώ να υπογραμμίσουμε, ότι μετά το πέρας της κατακλυ¬σμι¬κής αυτής εμπειρίας και οι δύο ήρωες όχι μόνο προσφέρουν θυσία, αλλά και στις δύο αφηγήσεις οι θεοί έχουν χαρακτηριστική αντίδραση απέναντι στην οσμή του ψημένου κρέατος. «και προσέφερεν ολοκαυτώματα (ο Νώε) επί του θυσιαστηρίου. και ωσφράνθη ο Κύριος οσμήν ευωδίας και είπε Κύριος εν τη καρδία αυτού (Ο΄ διανοηθείς). Δεν θέλω πλέον καταρασθή». Γέν. 8. 21.
Στους στερημένους από την ποικιλία των αστικών απολαύσεων νομαδικούς λαούς, η τσίκνα της ψημένης σάρκας ήταν αναντικατάστατη απόλαυση, ώστε να μην τους μένει καμιά απολύτως αμφιβολία ότι η υπέροχη αυτή ευωδία, έπρεπε να ήταν ευχάριστα αποδεκτή κι απ’ τους θεούς ακόμα. Ο βιβλικός θεός δε διαφέρει καθόλου απ’ τους άλλους τριγύρω θεούς, καθώς αμέτρητες, φορές «ωσφραίνεται απ’ τις θυσίες ο Κύριος οσμήν ευωδίας».[3] 
Χαρακτηριστική τελετή σωτηρίας, με παρόμοια εορταστική συμπεριφορά, μετά την καταστροφική πλημμύρα, διέσωσε και η ελληνική παράδοση. Την τρίτη μέρα στα Διονύσια, ελάμβανε χώρα η τελετή με το όνομα Χύτροι (χύτρες) που δεν ήταν άλλο, από μια ξεχασμένη τελετή θρήνου για τα θύματα του κατακλυσμού, αλλά και χαράς για όσους κατάφεραν να διαφύγουν απ’ την καταστροφική του μανία.
Στα σχόλια στον Αριστοφάνη διαβάζουμε σχετικά: «Χύτροι: όνομα τελετής. Έτσι δε έγινε από όσους γλίτωσαν τον κατακλυσμό. Την πρώτη (μετακατακλυσμική) ημέρα, ενθαρρύνθηκαν να βάλουν χύτρες στην φωτιά και να θυσιάσουν όχι γενικά στους θεούς του Ολύμπου, αλλά στον χθόνιο Ερμή υπέρ των νεκρών» Scholia in Αristophanem 218b.1.

Διαβάστε τη συνέχεια στο άρθρο:
Ο Κατακλυσμός του Νώε και το περιστέρι του Δευκαλίωνα

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1]  Ακρ: Μέτρο επιφανείας ισοδύναμο προς 5.200 τ.μ. Στην Νορμανδία με 8.172 τ.μ. Στην Αγγλία το αυτοκρατορικό άκρ περιέχει 4.840 τ. υάρδας. Ποικίλλει λοιπόν το μέγεθος του κατά τόπους έτσι: Ουαλία 4.320 τ.μ., Γερμανία 5.534 τ.μ. κ.λ.π.
[2]  Απ’ το βιβλίο: «το Έπος του Γκιλγκαμές» του Ν. Κ. SANTΕRS
[3]  Μόνο στην πεντάτευχο, τριάντα περίπου φορές αναφέρεται η χαρακτηριστική έκφραση «οσμή ευωδίας προς τον θεό» για να ορίσει την περίεργη αυτή θεϊκή αποδοχή της θυσίας!